De Vijfde Symfonie

Programma:

• L. von Beethoven: Symfonie nr. 5 in c mineur
• D. Shostakovich: Symfonie nr. 5 opus 47 in d mineur

Hoewel Symfonie nr. 5 (1808) van Ludwig van Beethoven (1770-1827) in alle eenvoud van start lijkt te gaan, met een ogenschijnlijk kort en simpel motiefje, werden die vier noten de meest bediscussieerde uit de Westerse muziekgeschiedenis. Het kort-kort-kort-lang-motief, dat zich doorheen de symfonie weeft en zich als een steeds terugkerend, rusteloos gegeven blijft opdringen, werkt het onrustige karakter van het werk in de hand. Beethoven schreef zijn vijfde symfonie dan ook in een erg woelige periode in zijn leven: niet alleen had het leger van Napoleon Wenen bereikt, Beethoven begon ook met zware gehoorproblemen te kampen. Het intrigerende karakter van het werk heeft er niet voor niets voor gezorgd dat het een van de meest populaire symfonieën ooit werd. Over de precieze aard van het motiefje gaan verschillende theorieën de ronde: Schindler zag er het “noodlot” in dat “aan de deur zou kloppen”, maar deze stelling wordt door menig musicoloog ontkracht. Carl Czerny, leerling van Beethoven, gaf aan dat het het gezang van de geelgors verklankt.

Symfonie nr. 5 van Dmitri Shostakovich (1906-1975) kwam tot stand na de uitvoeringen van de opera Lady Macbeth uit het district Mtsensk. De opera werd, net zoals de 4^e Symfonie, door Stalin met de grond gelijk gemaakt omwille van de vermeende kritiek op het toenmalige beleid in Rusland. Shostakovich werd veroordeeld als landverrader en werd op een haar na het land uitgewezen. Zijn daaropvolgende symfonieën, de ‘War Symphonies’, willen hierop een antwoord zijn, waarvan ook de ondertitel van de vijfde symfonie getuigt: "Het antwoord van een Sovjetkunstenaar op terechte kritiek". Over de oprechtheid van Shostakovich, die toch bekend stond als hevig tegenstander van het politieke systeem, wordt echter hevig gediscussieerd. Hoewel Shostakovich hier in tegenstelling tot zijn vierde symfonie een erg traditionele symfonie componeerde, die beantwoordde aan alle tonale regels van de toenmalige muziekwetten in Rusland, ging in het werk onderhuids veel sarcasme schuil dat door het regime onopgemerkt bleef.